Griekse Vereniging van Eindhoven en omstreken

Met mijn vorige column opende ik deze reeks over dode schrijvers op het Griekse eiland Zakynthos met de Brusselse anatoom Andreas Vesalius. Dat was n.a.v. de onthulling van een herdenkingsplaat op 15 maart 2024 in de Sint Marcuskerk. De andere katholieke kerk van Santa Maria delle Grazie waarin we zijn graf vermoeden, een paar straten verder, was na de aardbeving van 1953 in zee gebuldozerd.

Ik had u beloofd te melden of mijn sponsors, de Beweging Vlaanderen-Europa en de Stichting Vlamingen in de Wereld hebben bijgedragen tot de verdere verspreiding van het Vesalius- virus. Vele hoogwaardigheidsbekleders en ientallen geïnteresseerden hebben zich inderdaad vrijwillig aan het virus blootgesteld, nieuws over de infectie volgt nog. In het protocollaire gedeelte van dat evenement heb ik mijn gezelschap meegetroond naar de graven van drie andere dode dichters. Voor een vierde hadden we helaas geen tijd. Bovendien ben ik daar ooit door loslopende waakhonden aangevallen en dat risico kon ik met mijn huidige gezelschap niet riskeren: niet alleen gidste ik de ambassadeur van België te Athene maar ook de katholieke aartsbisschop van Korfoe, Kefalonia en Zakynthos. Het verhaal van een verloren graf met wilde waakhonden reserveer ik voor de ontknoping in de laatste aflevering.

Na de onthulling van de herdenkingsplaat verhuisde het publiek van de Sint Marcuskerk naar het Museum van D. Solomos en andere prominente mensen van Zakynthos, waar de  buren lijken te concurreren met een ietwat hogere klokkentoren. Het gelijkvloers huisvest het mausoleum van de nationale dichters Dionysios Solomos en Andreas Kolvos. Op de eerste verdieping hebben pianiste Elke Robersscheuten en ik een muzikale en poëtische voorstelling gegeven over Vesalian landscapes,  getekend in zijn meesterwerk de Fabrica en gefotografeerd in de Euganian Hills in Padua waar hij dat schreef. Solomos en Kalvos zijn voor volgende afleveringen. Vooraf heb ik mijn gezelschap het spiksplinternieuwe museum van nog een dode dichter getoond: Ugo Foscolo.

Tijdens talloze vorige bezoeken stond ik daar geregeld op de nog lege hoek van de straten Foscolou en Ksenou , waar ooit zijn ouderlijke huis stond. Het nieuwe museum is daarvan een perfecte nieuwe replica. Het​ grafmonument dat ik er al ontelbare keren heb gefotografeerd werd even verschoven en in een prieeltje naast de voetgangersstraat gelegd. Op een grijze sarcofaag zit een wit marmeren engel die weent. Zijn of haar arm (een engel is geslachtloos) is gebroken en gelijmd. Op de voorkant staat, als een ingelegd epitaaf: “ O moederland van mij, daar 't lot mij gaf dat in een graf ik onbeweend zal rusten ” . Het staat er in het Italiaans: “ O Matena mia Terra: noi prescrisse il fato illacrimata sepoltura ”. Ugo Foscolo, zoon van een Italiaanse vader en een Griekse moeder, heeft alleen zijn jonge jaren in de toenmalige Venetiaanse kolonie Zakynthos doorgebracht. Als Niccol ò Foscolo werd hij er op 6 februari 1778 geboren. De verzen besluiten zijn beroemde sonnet  "Aan Zakynthos" waarin hij zijn  'moederland ’ aanroept over het bittere lot van zijn omzwervingen. Profetische verzen zijn het, want Ugo Foscolo ligt niet hier begraven. Over zijn omzwervingen bij leven, via Italië, het Napoleontische leger, Zwitserland, over en weer naar Engeland, ga ik hier niet uitweiden: dat doen andere gidsen misschien beter. Als tafofiel en grafjager beperk ik mij liever tot zijn omzwervingen na zijn dood. Ugo Foscolo stierf op 10 september 1827 in Turnham Green. Na een leven als revolutionair, dichter, schrijver en leraar was hij net geen vijftig toen hij, berooid door gokschulden, werd begraven op het kerkhof van St Nicholas in Chiswick, op de noordelijke oever van de Theems in Groot-Londen. Daar staat in grote gouden letters op een monument: “ The spot where for 44 years the relics of Ugo Foscolo reposed in honoured custody ”. Want, ‘ indeed ’ : vierenveertig jaar na zijn begrafenis werden zijn beenderen weer opgegraven. Kleine lettertjes leggen uit: “ Van de heilige bescherming van Chiswick, tot eer van de Basilica di Santa Croce in Florence hebben de regering en de bevolking van Italië de overblijfselen van de uitgeputte burgerdichter vervoerd: 7 juni 1871 ”. Het is waar dat Foscolo die Franciscaanse basiliek van Croce in zijn meest bekende gedicht, Dei Sepolcri (Over de Graven), had bezongen als een ‘ tempel van Italiaanse glorie ’ en zo misschien de wens uitdrukte dat hij een laatste rustplaats verdiende naast o.m. Galileo Galilei, Niccolo Machiavelli en Vittorio Alferi.

Een eerste ontwerp voor een praalgraf werd afgewezen en zou nu leeg staan te pronken in de botanische tuin van de universiteit van Padua, maar ik herinner mij niet meer of ik het daar een paar jaar geleden gezien heb. In 1939 werd in de basiliek een drie en een halve meter hoge marmeren beeld van Antonio Berti ingehuldigd. Strijdlustig, in een mantel en met sporen aan zijn laarzen, stapt een jonge maar herkenbare Foscolo over een trommel van een​ Griekse zuil, op een voetstuk met zijn naam en de Drie Gratiën erop uitgehouwen. Hij wijst naar de graven die hij in zijn gedicht had bezongen. Ik moet zelf nog wel eens gaan checken of het beeld op zijn graf staat, want misschien ontsnapt hij nog wel eens ooit naar huis.

In Zakynthos moeten ze het voorlopig doen met de wenende engel met een gebroken arm. Op een steenworp, aan wat is overgebleven van de Joodse synagoge na de aardbeving van 1953, aan de poort waar ooit het Joodse getto was, hangt ook nog wel een herdenkingsplaat dat Ugo Foscolo er zijn Joodse vriendjes wilde helpen ontsnappen. En in de katholieke Sint-Marcuskerk, nu schuin tegenover de plaat die herdenkt waar Vesalius stierf, hangt een plaat dat Foscolo er werd gedoopt. Van de roze marmeren doopvont is een hoek af. Begrijp me niet verkeerd, waarde lezer, ik houd van gebroken, gebarsten en lege graven. Mij doen ze denken aan het leven en voor Foscolo sterft een mens een tweede keer wanneer de herinnering uitdooft. Om beide redenen moeten ze voor altijd blijven staan.

Tot volgende maand, met een nieuwe aflevering van ‘De dode schrijvers van Zakynthos’.

Theo

• Επόμενο >