El Greco: vierhonderjarige sterfdag van Griekse kunstenaar: een beknopte biografie
Met tentoonstellingen in zowel Spanje als Griekenland wordt dit jaar de vierhonderdjarige sterfdag herdacht van een van de belangrijkste kunstenaars uit de Renaissance. Hoewel zijn werken na zijn overlijden als niet belangrijk werden beschouwd, worden deze sinds de negentiende eeuw weer volop gewaardeerd: El Greco is ook vandaag de dag een inspiratiebron voor velen waaronder de kunstenaar Picasso en componist Vangelis. Een beknopte biografie:
Domenikos Theotokopoulos : Kreta: 1541 – 1567:
Domenikos Theotokopoulos werd in 1541 in Candia (Herakleion) op Kreta geboren. In die dagen regeerden de Venetianen over het eiland. Zijn vader Yiorgos was een welgesteld koopman en belastinggaarder. Noch over zijn moeder, noch over zijn eerste vrouw is iets bekend, wel dat hij een oudere broer had: Manoússos Theotokópoulos (1531 – 13 december 1604), eveneens een bemiddeld koopman die de laatste jaren van zijn leven door zou brengen in het huis van zijn kunstzinnige broer in het Spaanse Toledo. Domenikos werd aanvankelijk opgeleid tot icoonschilder. Candia kende destijds een bloeiend cultureel leven dat sterk werd beïnvloed door zowel de westerse als de oosterse culturele achtergrond van de inwoners van de stad. In de zestiende eeuw waren er naar verluidt tweehonderd icoonschilders actief en Candia was dan ook een centrum van de post Byzantijnse kunst. Uit een document uit 1563 blijkt dat de dan tweeëntwintig jarige Domenikos meester (Maestro Domenigo) was in het gilde van de icoonschilders. Waarschijnlijk bezat hij ook een eigen atellier.
Pas in 1983 werd de icoon “Koimisis tis Theotokou” hangend in de gelijknamige kerk uit 1828 in Ermoupolis (Syros) door curatoren toegekend aan Domenikos Theotokopoulos, nadat zij zijn signatuur ontdekten.
“Il Greco”: Italië: 1567 – 1577
Rond het jaar 1567 vertrekt de inmiddels zesentwintigjarige icoonschilder naar Venetië: niet ongebruikelijk in die tijd gezien de het feit dat de stad van de Doges Kreta sinds 1211 bezette. Over zijn Italiaanse jaren is weinig meer bekend dan dat hij tot zijn verhuizing in 1570 naar Rome, leerling was bij de Titiaan, (Tiziano Vecellio: Pieve di Cadore 1487? – Venetië 27 augustus 1576) een van de belangrijkste kunstschilders uit de Hoogrenaissance. (ongeveer 1495 tot 1520) In de Venetiaanse periode veranderde de schilderstijl van “Il Greco” wezenlijk.(Domenikos signeerde zijn werk altijd met zijn volledige naam, vaak met de toevoeging Κρής (Kretenzer) om zijn Griekse orgine te benadrukken. Dit leverde hem uiteindelijk de bijnaam “Il Greco” op.) Hij trachtte zich te onderscheiden met nieuwe interpretaties van traditionele religieuze onderwerpen. Van zijn Italiaanse collega 's leerde hij het composeren van zijn schilderijen welke vaak voorzien zijn van vele figuren. Ook leerde hij zijn werken te verlevendigen met sfeervol licht. In Rome wordt Domenikos geintroduceerd aan het hof van kardinaal Alessandro Farnese, in die tijd het centrum van het culturele en intellectuele leven in de Heilige Stad. Hier ontwikkelde hij een schilderstijl welke later tot het Maniërisme zal worden gerekend. In deze stijl uit de Laatrenaissance (ongeveer 1525 tot 1580) worden de klassieke lichamen op schilderijen van Michelangelo en Rafael als voorbeeld genomen en voorzien van een onnatuurlijke houdingen en draaïngen. Het accent kwam hierbij te liggen op het irrationele en surrealistische. De oorspronkelijke versies werden als zielloos ervaren. Deze schilderstijl werd door zijn tijdgenoten echter weinig begrepen. In overeenstemming met zijn opvattingen over kunst stelde Domenikos paus Pius V voor Michelangelo 's Laatste Oordeel in de Sixtijnse Kapel geheel over te schilderen in overeenstemming met het nieuwe, strengere Rooms katholieke denken. Zijn onconventionele artistieke overtuigingen bracht hem veelvuldig in conflict met hoogwaardigheids bekleders waaronder kardinaal Farnese die hem gebood het Pallazo Farnese te verlaten.
“El Greco”: Spanje 1577 – 7 april 1614:
In 1577 besloot Domenicos naar Spanje te emigreren waar hij zich in Toledo zou vestigen. Deze stad in midden Spanje was destijds het religieuze centrum van Spanje. Het tijdstip van verhuizing kon niet gunstiger: in Madrid werd gebouwd aan het immense klooster / paleis El Escorial voor koning Filips II. De uiterst vrome vorst had echter grote moeite met het aantrekken van getalenteerde kunstenaars die de vertrekken ervan konden verfraaien. El Greco ontmoette Benito Arias Montano, een gezant van koning Philip en Luis de Castilla, zoon van Diego de Castilla, de deken van de kathedraal van Toledo. De vriendschap met deze laatste leverde hem een belangrijke opdracht op: het vervaardigen van schilderwerken en sculpturen voor de kerk van Santo Domingo el Antiguo in Toledo waaronder het beroemde “El Espolio” (“De Ontkleding van Christus”). In september 1579 had hij de schilderwerken waaronder “Drie-eenheid” en de “Hemelvaart van de Maagd” voltooid en was zijn reputatie gevestigd. Domenikos was echter geenszins voornemens zich pemanent in Toledo te vestigen. Het lag in zijn bedoeling om in de gunst van de Spaanse koning komen. Inderdaad leverde zijn vriendschap met de gezant Benito Arias Montano hem twee opdrachten van de vorst op, Er kwamen echter geen vervolgopdrachten. Sommige geleerden nemen aan dat de koning aanstoot nam aan het afbeelden van “levende” mensen in een religieus tafereel, anderen dat El Greco de basis regel van de religieuze schilderkunst onder de Contra Reformatie had overtreden: het onderwerp is belangrijker dan de schilderstijl. Hoe dan ook: El Greco zou niet de gunsteling van Filips II worden wat hij zo graag had gewild.
Toen bleek dat een carrière aan het Spaans hof er voor hem niet in zat, besloot El Greco zich definitief in Toledo te vestigen. Hij huurde drie appartementen, totaal 24 vertrekken, van de Markies de Villena, waarin hij ook zijn attelier vestigde. Onbekend is of hij zijn geliefde Jerónima de Las Cuevas ooit huwde, wel dat hij met haar een zoon had: Jorge Manuel, geboren in 1578 die eveneens kunstschilder zou worden. (Jorge Manuel huwde later Alfonsa de los Morales. In 1604 werd Gabriel, het kleinkind van El Greco geboren) Het gezin hield er een luxueuze levensstijl op na: niet zelden speelden er muzikanten tijdens het diner. In 1586 kreeg hij de opdracht voor de begrafenis van de graaf van Orgaz, wat nu tot zijn bekendste werken wordt gerekend. De periode 1597-1607 was er een van grote productiviteit, El Greco ontving vele belangrijke, meestal religieuze opdrachten. In 1614 werd Dominicos ernstig ziek en overlijd op 7 april van dat jaar. Hij werd begraven in de kerk van Santo Domingo el Antiguo, 73 jaar oud.
Tijdens zijn leven werd El Greco zeer gewaardeerd. Bij voorkeur leverde hij complete composities bestaande uit altaren, sculturen en schilderkunst. Hij was dan ook niet alleen werkzaam als schilder, maar ook als architect en beeldhouder. De waardering voor zijn werk werd in de loop der tijden beduidend minder: kunstcritici omschreven zijn werk als: verachtelijk, excentriek en waanzin. Pas met de komst van de Romantiek in de late achttiende eeuw, begon men zijn werk weer op waarde te schatten. Hij is een inspiratiebron van velen, waaronder Pablo Picasso en Vangelis die de muziek componeerde voor de film “El Greco”(Spanje / Griekenland 2007) van regisseur Yiannis Smaragdis met in de hoofdrol Nick Ashdon als de kunstenaar.
Trailer “El Greco”
De vierhonderdste sterfdag van El Greco wordt in Griekenland herdacht met diverse tentoonstellingen. In Herakleion opende op 20 juni 2014 in het Historisch Museum de tentoonstelling: “Domenicos Theotokopoulos tussen Venetië en Rome”. Zoals de titel al doet vermoeden beslaat de expositie zijn Italiaanse periode. De expositie is er tot 25 oktober te bezichtigen, daarna zal deze verhuizen naar het Benaki Museum in Athene waar men de tentoonstelling van 21 november tot 1 maart 2015 kan bezoeken. Ook andere musea in Griekenland staan besteden aandacht aan “De Kretenzer”.
Voor meer informatie over El Greco: en.wikipedia.org/wiki/El_Greco
Voor meer informatie over Maniërisme: nl.wikipedia.org/wiki/Maniërisme
Voor meer informatie over de film "El Greco" : en.wikipedia.org/wiki/El_Greco
Op deze column rust copyright: Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enigerlei vorm of wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier. Dit is alleen mogelijk na voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.
